เทคโนโลยีอัญมณีวิเคราะห์ ในวงการวิทยาศาสตร์ด้านอัญมณีมีการคิดค้นประดิษฐ์อัญมณีสังเคราะห์ อัญมณีเทียมเลียนแบบ และอัญมณีปรับปรุงคุณภาพขึ้นมาอย่างมากมายและต่อเนื่องนับแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน สร้างความยุ่งยากสับสนแก่ผู้ซื้อ ผู้ขาย ผู้สนใจ ตลอดจนห้องปฏิบัติการวิเคราะห์ตรวจสอบอัญมณีต่างๆ ซึ่งอัญมณีส่วนใหญ่ที่ซื้อขายอยู่ในตลาด ได้แก่ เพชร ทับทิม ไพลิน บุษราคัม มรกต หยก สปิเนล แอเมทิสต์ ทัวร์มาลีน แทนซาไนต์ อะความารีน เป็นต้น มักจะมีเรื่องของการสังเคราะห์ ทำเทียมเลียนแบบและปรับปรุงคุณภาพอย่างใดอย่างหนึ่งหรือมากกว่า เกิดขึ้นมาเป็นระยะๆ ทำให้เกิดความไม่มั่นใจ เชื่อใจในชนิดและคุณภาพของอัญมณี ในบางครั้งทำให้ตลาดเกิดภาวะชะงักงัน และสร้างความเสียหายให้แก่ระบบเศรษฐกิจด้านอัญมณีและเครื่องประดับอยู่บ้าง ดังนั้น ผู้ที่มีภาระหน้าที่ในการตรวจสอบอัญมณีและผู้เกี่ยวข้อง จึงต้องมีความรอบรู้ เข้าใจและใส่ใจติดตามเทคโนโลยีใหม่ๆในเรื่องดังกล่าว ตลอดจนเทคนิคต่างๆเพื่อน􀁬ำมาประยุกต์ใช้ในงานตรวจสอบให้มีประสิทธิภาพและทันต่อเหตุการณ์อยู่เสมอ โดยทั่วไปแล้ว การตรวจวิเคราะห์จำแนกชนิดอัญมณีในห้องปฏิบัติการตรวจสอบอัญมณีระดับพื้นฐาน จะใช้วิธีการตรวจสอบสมบัติทางกายภาพและทางแสงด้วยเครื่องมือพื้นฐานได้แก่ เครื่องวัดค่าดัชนีหักเห (Refractometer) เครื่องโพลาไรสโคป (Polariscope) เครื่องไดโครสโคป (Dichroscope) เครื่องวิชวลสเปคโตรสโคป (Visual spectroscope) เครื่องหาค่าความถ่วงจำเพาะ (Specific gravity determination balance) กล้องตรวจวิเคราะห์อัญมณี (Gemolite) เป็นต้น ซึ่งเครื่องมือเหล่านี้มีขีดความสามารถระดับหนึ่งสำหรับนักอัญมณีศาสตร์ผู้ตรวจสอบที่มีความรู้ความชำนาญที่จะใช้ตรวจวิเคราะห์อัญมณีได้ กล่าวคือ สามารถตรวจวิเคราะห์เพื่อระบุให้ได้ถึงชนิดและชื่อของอัญมณี แต่สำหรับอัญมณีสังเคราะห์หลายชนิดที่มีส่วนประกอบและลักษณะรายละเอียดภายในเนื้ออัญมณี ซึ่งมีความเหมือนหรือเทียบเท่าอัญมณีแท้ รวมทั้งอัญมณีปรับปรุงคุณภาพหลายชนิดเช่นกันที่มีลักษณะคุณภาพไม่แตกต่าง หรือดีกว่าอัญมณีธรรมชาติ จนกระทั่งผู้ตรวจสอบไม่สามารถใช้เครื่องมือพื้นฐานดังกล่าวตรวจวิเคราะห์ได้เลย ดังนั้น ในการตรวจวิเคราะห์เพื่อจะให้ได้ผลถูกต้อง เชื่อถือได้ และอยู่เหนือล􀁬้ำกว่าการประดิษฐ์คิดค้นต่างๆ ที่ทยอยเข้ามาในวงการอัญมณี จึงจำเป็นที่ผู้ตรวจสอบจะต้องประยุกต์ใช้เครื่องมือวิทยาศาสตร์ที่มีเทคนิคและวิทยาการระดับสูงเข้ามาช่วย ทั้งนี้เพื่อให้ความมั่นใจได้ในผลการตรวจวิเคราะห์ที่ถูกต้อง รวดเร็ว มั่นใจ และมีประสิทธิภาพสูง ซึ่งจะมีผลในการช่วยแก้ปัญหา ความยุ่งยากในการตรวจวิเคราะห์ที่กระท􀁬ำไม่ได้ในอดีต รวมทั้งช่วยในการศึกษาวิจัยในด้านต่างๆ ที่เกี่ยวข้องกับอัญมณีอีกด้วย